بیماری فلج اطفال نخستین بار سال ۱۹۱۶ شیوع پیدا کرد و به‌عنوان یک بیماری کشنده، باعث ترس و نگرانی عمیق در سراسر جهان شد. البته در آن زمان مردم مانند امروز نمی‌توانستند در مدت کم مسیرهای طولانی را برای سفر و مهاجرت کنند طی کنند اما چند دهه پس از شیوع، ویروس فلج اطفال در سراسر جهان پخش شد و جان کودکان زیادی را گرفت و شمار زیادی را هم معلول کرد.
بر اساس اطلاعات سازمان ریشه‌کنی فلج اطفال (polioeradication)، واکسن فلج اطفال را دکتر یوناس سالک، پزشک و محقق آمریکایی، کشف کرد. او از اوایل دهه ۱۹۵۰ روی واکسنی برای پیشگیری از فلج اطفال کار می‌کرد. سالک برای تولید این واکسن از ویروس غیرفعال‌شده استفاده کرد تا سیستم ایمنی بدن را برای ساخت پادتن تحریک و بدون ایجاد بیماری، در برابر ویروس فلج اطفال مصونیت ایجاد کند.
نخستین آزمایش بالینی این واکسن سال ۱۹۵۲ انجام و در سال ۱۹۵۴، این واکسن طی یکی از بزرگ‌ترین کارآزمایی‌های بالینی در تاریخ روی بیش از یک میلیون کودک در ایالات متحده آزمایش شد. موفقیت‌آمیز بودن این آزمایش‌ها در سال ۱۹۵۵ اعلام و از همان زمان واکسیناسیون عمومی آغاز شد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
علاوه بر سالک، دکتر آلبرت سابین هم در دهه ۱۹۶۰، نوع دیگری از واکسن فلج اطفال را با استفاده از ویروس زنده ضعیف‌شده ساخت که به صورت خوراکی بود. این واکسن نیز در بسیاری از کشورها استفاده شد و موارد فلج اطفال را در سراسر جهان به میزان قابل‌توجهی کاهش داد.
بیماری فلج اطفال در افغانستان
ویروس فلج اطفال در سه نوع ۱، ۲ و ۳ شناخته می‌شود. نوع ۱ این ویروس که عامل بیشترین موارد فلج اطفال است، بسیار سریع شیوع و گسترش می‌یابد. این نوع ویروس تنها در افغانستان و پاکستان باقی مانده و در بقیه کشورهای جهان ریشه‌کن شده است. سازمان بهداشت جهانی سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که در نیجریه فلج اطفال ریشه‌کن شده است اما مبارزه برای مهار این بیماری در افغانستان و پاکستان باید ادامه یابد.
یک زن داوطلب فعال در کارزار «خانه به خانه» برای آگاهی‌بخشی در مورد ویروس فلج اطفال، سال ۲۰۱۷ــ unicef.org
در مورد اینکه ویروس فلج اطفال نخستین‌بار چه زمانی در افغانستان شیوع پیدا کرد، اطلاعاتی در دست نیست، اما نخستین برنامه واکسیناسیون علیه این ویروس یک سال پس از فروپاشی سلطنت محمدظاهر شاه و به قدرت رسیدن محمد داوود خان در کودتای بدون خون‌ریزی سال ۱۹۷۴، آغاز شد.
این برنامه در افغانستان به دنبال روند جهانی مصونیت در برابر فلج اطفال، با عنوان «واکسیناسیون گروهی از طریق وزارت صحت عامه» شروع شد. با حمایت سازمان ملل متحد، برنامه‌های مشابه در بسیاری از کشورهای جهان نیز شروع شد و هم‌زمان سازمان‌های امدادرسان برای آگاهی‌بخشی در سراسر جهان فعالیت‌های تبلیغی وسیعی را آغاز کردند تا خانوادهها را در مورد چگونگی محافظت از کودکانشان در برابر این ویروس مطلع کنند.
بر اساس طرحی که سازمان بهداشت جهانی تایید کرده است، هر کودک تازه‌متولد‌شده باید اولین واکسن خوراکی فلج اطفال را در ۱۴ روز اول زندگی دریافت کند. نوبت چهار واکسن دیگر در هفته‌های ششم، دهم و چهاردهم و آخرین واکسن نیز در ۹ ماهگی است. دولت داوود خان مشارکت در این برنامه را اجباری اعلام کرد و خانوادهها ملزم شدند پس از تولد کودکانشان، برای تزریق واکسن مراجعه کنند، اما ناآرامی‌ها و در ادامه آن جنگ طولانی در افغانستان باعث شد برنامه مبارزه بیماری فلج اطفال در این کشور بر اساس طرح سازمان ملل متحد پیش نرود.
کارزار مبارزه با فلج اطفال در افغانستان از ابتدا با همکاری و حمایت سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد آغاز شد. در سال ۱۹۷۴، هنگامی که نخستین تلاش‌ها برای واکسیناسیون علیه فلج اطفال در افغانستان آغاز شد، سازمان بهداشت جهانی و یونیسف در اجرای این کارزار نقش اصلی داشتند.
دولت‌های افغانستان در برهه‌های زمانی مختلف نیز به این برنامه‌ها توجه داشتند و در بسیاری از مراحل اجرای آن دخیل بودند، اما به دلیل محدودیت منابع و زیرساخت‌های بهداشتی در این کشور، وجود حمایت‌های بین‌المللی سازمان ملل و دیگر نهادها همچنان حیاتی بود و سازمان‌های بین‌المللی باید کمک‌های مالی، فنی و لجستیکی ارائه می‌دادند تا واکسیناسیون به طور گسترده در مناطق مختلف این کشور انجام شود.
کارمندان سازمان بهداشت جهانی و ماموران وزارت صحت عامه رژیم طالبان‌ــX/WHOAfghanistan
در دهه‌های بعد، به‌ویژه با افزایش چالش‌های امنیتی و جنگ در افغانستان، نقش سازمان ملل و شرکای بین‌المللی آن در ادامه و توسعه این برنامه‌ها بیشتر هم شد.
بر اساس آماری که دانشگاه آکسفورد منتشر کرده است، شمار کودکان مبتلا به فلج اطفال در افغانستان از سال ۲۰۰۰ به بعد به‌شدت کاهش یافت و از حدود دو هزار مورد در اواسط دهه ۱۹۸۰ به کمتر از ۱۰۰ مورد رسید.
درباره تعداد موارد ابتلا به فلج اطفال در دهه ۱۹۹۰ که افغانستان درگیر جنگ داخلی ویرانگر بود و به دنبال آن طالبان به قدرت رسیدند، آمار دقیقی وجود ندارد. با این حال گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی در مورد موارد مثبت فلج کودکان در افغانستان نشان میدهد این ویروس در شرق و غرب این کشور‌ــ که نسبت به بقیه مناطق افغانستان گرم‌ترندــ بیشتر شایع بوده است.
بر اساس آمار شبکه تحلیلگران افغانستان، در سال ۲۰۱۷ تعداد ۳۰۶ مورد، در سال ۲۰۱۴، تعداد ۵۴ مورد، در سال ۲۰۱۵، تعداد ۲۰ مورد و در سال ۲۰۱۶ هشت کودک مبتلا به بیماری فلج اطفال در افغانستان ثبت شده است. در گزارش این شبکه آمده که در سال ۲۰۱۸، تعداد ۲۱ کودک در افغانستان به فلج اطفال فلج مبتلا شدند که ۱۵ مورد ساکنان استان‌های جنوبی افغانستان و ۹ تن مشخصا سکن قندهار، هلمند و ارزگان بودند.
با وجود واکسیناسیون گسترده فلج اطفال در افغانستان با پشتیبانی سازمان بهداشت جهانی، تغذیه ناسالم، رعایت نشدن نکات بهداشتی و فقر روزافزون در افغانستان باعث شده است که این ویروس همچنان شایع باشد.
آمار سازمان بهداشت جهانی نشان میدهد که پوشش واکسن فلج اطفال برای کودکان زیر یک سال از سه درصد در سال ۱۹۸۱ به ۳۳ درصد در سال ۱۹۸۹ رسید. این آمار تا سال ۲۰۱۰ به ۶۶ درصد افزایش یافت و دولت وقت افغانستان تعهد کرد مناطق تحت پوشش طرح واکسیناسیون فلج اطفال را تا ۸۰ درصد افزایش میدهد، اما گسترش ناامنی و جنگ از سال ۲۰۱۴ مانع عملی شدن این برنامه شد و آمار‌ها نشان میدهد که سطح پوشش واکسیناسیون در دست‌کم ۱۰ سال اخیر دچار نوسان بوده است.
مواجهه طالبان با واکسن فلج اطفال
در دور اول حاکمیت طالبان بر افغانستان (۲۰۰۱ تا ۱۹۹۶)، برخورد این گروه با کارزار واکسیناسیون فلج اطفال پیچیده و ناروشن بود. برخی فرماندهان این گروه در مناطق تحت سلطه خود اجازه می‌دادند کارکنان بهداشتی با شرایط ویژه به کودکان و خانوادهها دسترسی داشته باشند، اما برخی دیگر چنین اجازه‌ای نمی‌دادند.
یکی از مشکلات اصلی نگرانی‌های امنیتی و نیز دیدگاه فرهنگی طالبان و ساکنان برخی روستاها بود. بسیاری از خانوادهها در جوامع روستایی به دلیل شایعات و اطلاعات نادرست، به واکسن بی‌اعتماد بودند. برخی ملاهای محلی نیز کارزار واکسیناسیون را یک برنامه غربی و ضداسلامی تلقی می‌کردند و به تردیدها و مخالفت‌های محلی دامن می‌زدند.
با این حال، سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان بهداشت جهانی و یونیسف، با همکاری برخی مقام‌های طالبان، سعی کردند این کارزار را در افغانستان ادامه دهند و به همین دلیل طی بیش از چهار دهه جنگ در افغانستان، در هیچ یک از برهه‌های زمانی تلاش‌های بین‌المللی برای ریشه‌کن کردن ویروس فلج اطفال در افغانستان به صورت کامل متوقف نشد.
مولوی نورجلال جلالی، وزیر صحت عامه رژیم طالبان-MoPH_afg/X
در سال ۲۰۱۱، وقتی ماموران سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) تحت پوشش در مناطقی از پاکستان از جمله هیبت‌آباد سعی کردند سرنخی از اسامه بن لادن و خانواده‌اش پیدا کنند، بدبینی به کارزار واکسیناسیون فلج اطفال در پاکستان و افغانستان افزایش یافت. فاش شدن این مسئله پس از کشته شدن بن لادن و بازتاب گسترده آن در رسانه‌ها، خطر حمله به کارمندان واکسیناسیون را نیز بالا برد و آن را در برخی مناطق افغانستان و پاکستان متوقف کرد.
از زمان شکل‌گیری طالبان در سال ۱۹۹۶، کارمندان کارزار واکسیناسیون فلج اطفال در مناطق تحت‌سلطه این گروه بارها در حملاتی که هیچ کس مسئولیت آن را برعهده نگرفت، به قتل رسیدند. در آخرین مورد، سال ۲۰۲۲ هشت کارمند این کارزار در قندوز و تخار تیرباران شدند، اما هیچ گروهی مسئولیت حمله را نپذیرفت و طالبان نیز کسی را در ارتباط با این حادثه بازداشت نکردند.
منابعی در سازمان ملل متحد روز دوشنبه ۱۶ سپتامبر به آسوشیتدپرس خبر دادند که رژیم طالبان کارزار واکسیناسیون فلج اطفال را متوقف کرده است. این منابع گفتند که طالبان در مورد این تصمیم هیچ توضیحی نداده و دلیل مشخصی برای آن ذکر نکرده‌اند.
در شرایطی که در سه سال اخیر و با سلطه طالبان بر افغانستان، آمار کودکان مبتلا به بیماری فلج اطفال در این کشور افزایش یافته است، متوقف شدن کارزار واکسیناسیون نگرانی‌ها را از سرایت این بیماری به کشورهای همسایه افغانستان افزایش داده است.
در هشت ماه نخست سال ۲۰۲۴، شمار کودکان مبتلا به بیماری فلج اطفال ۱۸ مورد گزارش شد، در حالی که سال ۲۰۱۳ تعداد آن‌ها شش نفر بود.
وزارت صحت عامه (بهداشت) طالبان که یک فرمانده نظامی این گروه به نام مولوی نورجلال جلالی آن را اداره می‌کند، در مورد متوقف شدن کارزار واکسیناسیون فلج اطفال هیچ اظهارنظری نکرده است.
